Klik op een cirkel om de uitwerking van de desbetreffende stap te zien.

Waarom deze site, en waarom deze cyclus?

In de afgelopen jaren is er dankzij onderwijsonderzoek veel duidelijk geworden over hoe leren en lesgeven effectiever kan (evidence based en evidence informed). Deze informatie is echter vaak moeilijk te ontsluiten: artikelen zijn specialistisch en niet altijd gratis te lezen, boeken zijn vaak dik en/of engelstalig (en spreken elkaar bovendien vaak tegen), inspirerende filmpjes of voordrachten zijn leuk maar vluchtig, en theoretische inzichten zijn lastig te vertalen naar de dagelijkse lespraktijk.

Op deze site heb ik daarom de belangrijkste resultaten van onderwijsonderzoek samengevat, en zo praktisch mogelijk toegepast op de verschillende fasen van de les.
De basis van de cyclus zelf wordt gevormd door de formatieve cyclus van Guliker en Baartman, en de feedbackcyclus van Wim Bos en Jannie Steegenga, die vrij naadloos in elkaar passen. Ik heb er stap 0 (voorbereiding) aan toegevoegd, om de stappen ín de les te onderscheiden van de stappen voorafgaand aan (of volgend op) de les.

Elke stap wordt in de belangrijkste onderdelen uitgewerkt, met verwijzingen naar de begrippenlijst (met daarin de uitleg van de vaak engelstalige onderwijstermen, en ook de verwijzingen naar vakliteratuur en verdiepende praktische artikelen of boeken).
Het voordeel van een site (boven een boek) is dat je er makkelijk doorheen kunt springen, of juist gericht op zoek kunt gaan naar een voor jou interessant thema, en daar eventueel meer informatie over kunt opzoeken.

De cyclus effectieve les is dus niet een wonder-format, een verplichte volledige lijst van lesonderdelen voor iedere les, een afvinklijst of een lesbeoordelingssysteem.
Het is een lijst van elementen die als effectief uit onderwijsonderzoek komen (maar niet voor iedereen op elk moment), en het is (hopelijk) vooral een stimulans tot verder denken, lezen, discussiëren, samenwerken, experimenteren en ontwikkelen.

Leren is een complex, tegen-intuïtief, niet-lineair en sterk individueel proces. Wat voor de één (op een zeker moment) werkt, werkt voor de ander (of op een ander moment) niet: er zijn geen simpele recepten, geen universele oplossingen en geen makkelijke shortcuts. Leren kost moeite, en leren kost tijd: zowel voor leerlingen als voor docenten.
Gericht kunnen zoeken naar effectieve methodes maakt dit proces wel leuker (of in ieder geval minder frustrerend).
De achtergronden van hoe we leren en denken worden behandeld in aparte pagina’s:
– de werking van korte- en langetermijngeheugen in Geheugenmodel,
– de snelle en langzame manier van denken in Systeem 1 en 2,
– en een eigen pragmatisch model voor zelfsturing in Zelfsturingsmatrix.

De nadruk in de cyclus effectieve lessen ligt op inhoudelijk leren, op kwalificatie. Dit is natuurlijk niet los te koppelen van de persoonlijke band tussen docent en leerling, die dan ook regelmatig ter sprake komt. Biesta’s andere onderwijsdoelen, socialisatie en subjectificatie, komen dus maar beperkt aan bod (zie voor socialisatie wel Cognitive apprenticeship, en voor subjectificatie Zelfdeterminatietheorie en Bouwstenen voor autonomieondersteunend opvoeden in de Begrippenlijst; zie ook De Loor voor een wat praktischer vertaling van Biesta naar de onderwijspraktijk, en de koppeling van diens drie onderwijsdoelen aan de drie basisbehoeftes van Zelfdeterminatietheorie).

Waarom valt effectiever lesgeven in praktijk toch vaak tegen?

Onze intuïtie over leren en lesgeven is vaak onbetrouwbaar: intuïtie is alleen betrouwbaar bij regelmatige snelle en goede feedback in een voorspelbare omgeving (wat onmogelijk is bij langetermijnleren).
Bovendien baseren we onze intuïtie vaak op wat we leerlingen (of collega-docenten) zien doen, terwijl het gaat om hoe goed leerlingen nadenken (en dat is meestal onzichtbaar).
Deze onbetrouwbare intuïtie, gecombineerd met een verlangen naar universele simpele oplossingen, is de reden dat allerlei allang weerlegde onderwijsmythes nog steeds welig tieren (zowel bij leerlingen, docenten als schoolleiders).
Bedenk: “For every complex problem, there’s an answer that is clear, simple, and wrong.”

We vinden het verder moeilijk om iets dat werkt (of iets waar we aan gewend zijn, en waarvan we dènken dat het werkt) te vervangen door iets nieuws dat mogelijk veel beter werkt (maar wel onzekerder is).
Individueel krijgen we deze gedragsverandering daarom vaak moeilijk voor elkaar. Gezamenlijk lessen voorbereiden op basis van effectieve elementen, gecombineerd met een passende vorm van intervisie en wederzijdse feedback, werkt veel beter (teacher community).

Stel jezelf tijdens het lezen dus niet de vraag: “Doe ik dit al?”, maar: “Hoe goed doe ik dit al?”. Een mooi uitgangspunt voor levenslang leren.

 

Nuttigste literatuur:

Basis van de cyclus effectieve les:

  • Judith Gulikers, Liesbeth Baartman (2015) Doelgericht professionaliseren. Formatieve toetspraktijken met effect! Wat DOET een docent in de klas? link
  • Wim Bos, Jannie Steegenga (2018) De 5 interactiestappen voor leren. Ten Brink Uitgevers

Hoe moet het wèl? (praktisch)

  • Willingham, D. T. (2009). Why students don’t like school. Hoboken, NJ: John Wiley & Sons.
  • Rosenshine, Barak (2012) Principles of Instruction. American Educator, Spring 2012, 12-19, 39: link
  • Zie hiervoor ook: Sherrington, Tom (2019). Rosenshine’s Principles in Action. John Catt Publ.
  • Deans for impact. (2015). The Science of Learning: link
  • De Bruyckere, P. (2017). Klaskit. Tools voor topleraren. Lanno, AnderZ
  • Surma, Tim et.al. (2019) Wijze Lessen. Twaalf bouwstenen voor effectieve didactiek. Ten Brink uitg. (ook gratis te downloaden)
  • The Learning Scientists, posters over effectieve leerstrategieën
  • Tom Sherrington, Oliver Caviglioli (2020) Teaching Walkthru’s. Five-step guides to instructional coaching. John Catt Publ.

Hoe moet het wèl? (verdiepend)

  • Hattie, J. (2012). Visible learning for teachers. Abingdon: Routledge.
    Hattie, J. (2014). Leren zichtbaar maken. Basalt
  • Hendrick, C., MacPherson, R., Caviglioli, O. (2017). What does this look like in the classroom? John Catt Publ.
  • Kirschner, P.A., Claessens, L., Raaijmakers, S. (2018). Op de schouders van reuzen. Ten Brink uitg. (ook gratis te downloaden)
  • Sherrington, T ((2017) The Learning Rainforest. Great teaching in real classrooms. John Catt Publ.
  • Verstraete, I & Nijman, K (2016) Handboek Leren Leren voor het Voortgezet Onderwijs. Pica.
  • Didau, D & Rose, N (2019) Psychologie in de klas. Phronese uitg.

Hoe moet het níet? (onderwijsmythes)

  • De Bruyckere, P., Kirschner, P., Hulshof, C. (2016). Jongens zijn slimmer dan meisjes. Lannoo, AnderZ
  • De Bruyckere, P., Kirschner, P., Hulshof, C. (2019). Juffen zijn toffer dan meesters. Lannoo, AnderZ

Hoe zou het misschien anders moeten? (filosofische beschouwing)

  • Gert Biesta (2015) Het prachtige risico van onderwijs. Phronese uitg.
  • De Loor, O. (2017) Differentiëren: Small, Medium, Large. SWP uitg. (hoofdstuk 1)